By…จารุพันธ์ จิระรัชนิรมย์
เมื่อปี 2558-2560 กองทุนรวม คนไทยใจดี (BKIND) ได้มอบงบสนับสนุนโครงการ “นาแลกป่า” ที่มูลนิธิฮักเมืองน่านจัดทำขึ้น เพื่อพลิกฟื้นคืนผืนป่าที่ถูกทำลายจากการรุกล้ำปลูกพืชเชิงเดี่ยว และในช่วงที่ทีมงานกองทุนบัวหลวงมีโอกาสลงพื้นที่ติดตามความคืบหน้าของโครงการ ได้พบกับสิ่งที่น่าสนใจและอยากนำมาเล่าสู่กันฟัง ถึงแนวทางที่ชาวบ้านได้ร่วมกันดำเนินการต่อ ซึ่งหากได้รับการสนับสนุนจากทุกภาคส่วนก็จะช่วยให้การฟื้นคืนผืนป่าครั้งนี้ยั่งยืนขึ้น
เพราะการจะทำให้ผืนป่ากลับคืนมาอย่างยั่งยืนนั้น ประเด็นสำคัญคงมิใช่แค่ผลักดันให้ชาวบ้านที่เคยรุกล้ำผืนป่าเพื่อปลูกข้าวโพด หันมาทำเกษตรผสมผสาน ส่งเสริมการปลูกพืชชนิดอื่นๆ ทดแทนอย่างเดียว หากปลูกไปแล้ว ชาวบ้านไม่สามารถหาเลี้ยงชีพด้วยผลผลิตของพืชชนิดใหม่ๆ ที่ปลูกมาได้ สุดท้ายชาวบ้านก็อาจหวนคืนกลับไปทำอย่างที่เคยทำมา
ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้เกิดการรวมกลุ่มของชาวบ้านหลายชุมชนในพื้นที่ต้นน้ำ จ.น่าน เพื่อต่อยอดนำผลผลิตจากพืชชนิดใหม่ๆ ที่ปลูกแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ออกจำหน่าย เช่น กลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปเกษตรเมืองโพง จ.น่าน ที่กำลังเดินหน้าเรื่องนี้อยู่
คุณสนั่น ทะนันไชย เลขากลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปเกษตรเมืองโพง จ.น่าน เล่าให้ฟังว่า 2-3 ปีก่อน จ.น่าน มีปัญหาการรุกล้ำป่าทำไร่ข้าวโพด ทั้งหน่วยงานราชการและผู้ทำโครงการหลายๆ โครงการ จึงส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกพืชทดแทนข้าวโพด เช่น กล้วย โดยนำมาให้ปลูกจำนวนมาก ก็ทำให้ชาวบ้านที่ปลูกกล้วยมารวมตัวกันเป็นวิสาหกิจ แปรรูปกล้วยเป็นผลิตภัณฑ์จำหน่าย มีผลิตภัณฑ์ ได้แก่ กล้วยตาก กล้วยฉาบ และกล้วยเบรคแตก
หลังมีผลิตภัณฑ์แล้ว จึงร่วมมือกันทำแคมเปญ “กินกล้วยช่วยป่าต้นน้ำ” ส่งเสริมการหาช่องทางการขายผลิตภัณฑ์ที่แปรรูปออกมา เช่น นำไปวางขายตามร้านกาแฟทั่วไปในพื้นที่ รวมถึงมีร้านกาแฟในกรุงเทพฯ บางแห่งรับไปจำหน่ายต่อ เพราะหากแปรรูปผลิตภัณฑ์แต่ไม่มีการดูแล ชาวบ้านหารายได้จากกล้วยไม่ได้ สุดท้ายก็อาจจะฟันต้นกล้วยทิ้งแล้วกลับไปสู่วังวนเดิม
คุณสนั่น กล่าวว่า นอกจากกล้วยแล้ว ชาวบ้านก็ยังปลูกต้นแก่นตะวันและแปรรูปเป็นแคปซูลแก่นตะวันด้วย โดยปัจจุบันได้รับการส่งเสริมจากทางจังหวัดและมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ นำสินค้าไปทดลองตลาดที่ประเทศจีน และขณะนี้อยู่ระหว่างขออนุมัติ อย. จากกระทรวงสาธารณสุข เพื่อออกจำหน่ายต่อไป
ทั้งนี้ หากมีกลุ่มใดที่มีศักยภาพด้านการออกแบบ จัดทำบรรจุภัณฑ์เพื่อทำให้ผลิตภัณฑ์ที่ทางกลุ่มทำอยู่ดูน่าสนใจขึ้น หรือมีแนวทางเข้ามาช่วยเหลือด้านการทำตลาด ทางกลุ่มก็ยินดีเปิดรับความร่วมมือ
ใครที่เดินทางไปเที่ยว จ.น่าน และมีโอกาสได้พบเจอกับผลิตภัณฑ์แปรรูปวางจำหน่ายในพื้นที่ ก็อย่าลืมช่วยอุดหนุนกันได้ นอกจากจะได้ความอร่อย หรือได้ฝากให้กับคนอื่นแล้ว ก็ยังได้เป็นส่วนหนึ่งของการช่วยดูแลป่าต้นน้ำน่านอีกทาง